مقبره های شاه زنده

مقبره های شاه زنده

مجتمع معروف به شاه زنده (شاه زندگی) به آن دسته از قبرستان های دارای بنای یاد بود تعلق دارد که تعداد زیادی از آنها در شهرهای شرق نزدیک ساخته شده است. خصوصیت یکی از آنها که در سمرقند ازبکستان ساخته شده، در محلی است که روی تپه قرار گرفته با سردر و مقابر در پائین تپه، همراه حرمه ای کوچک، که به طور کم و بیش منظم در امتداد دو سوی یک خیابان باریک قرار گرفته است.
گفته می شود آرامگاه شاه زنده اشاره به قاسم بن عباس، پسر عموی حضرت محمد (ص) دارد که اسلام را به این منطقه آورد. بر پایه باور مردم، هنگامی که سر قاسم بریده شد، وی سرش را به دست خویش گرفت و به چاهی که در این آرامگاه است رفت و غایب شد.
در حدود قرن نهم میلادی در این محل مراسم دینی اجرا می شده است و در قرن های یازدهم و دوازدهم ساختمان های دیگری در محل وجود داشته است اما بیشتر این بناها در اواخر قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی ایجاد شده است. مدخل بنا را الغ بیگ در فاصله سالهای 1435–1434 ساخته است.
این بنا دارای حدود 20 ساختمان مختلف است که در مدت نه سده (از سده 3 تا 12 خورشیدی) در آن ساخته شده است. بخش مادر بناها در شمال خاوری مجموعه قرار دارد و کهن‌ ترین این بناها مقام قاسم بن عباس است. گروه بالایی بناها مشتمل بر 3 آرامگاه است که کهن‌ ترینشان آرامگاه خواجه احمد است که گذرگاه شمالی را کامل می‌کند. بناهای میانی آرامگاه‌ هایی از سده‌های 7 و 8 خورشیدی است که بیشتر برای خویشاوندان تیمور مانند شادی ملک آغا خواهرزاده تیمور که در سال 1372 درگذشت و شیرین بکا آغا خواهر تیمور بوده است. روبروی آرامگاه شیرین بکا، بنایی هشت‌ گوش متعلق یه سده 8 بنا شده است. بنایی دوگنبدی هم که آرامگاه قاضی‌ زاده رومی دانشمند هم‌ عصر الغ‌ بیگ است، در اینجا به چشم می‌خورد.
دروازه خانه هم که نام یک ورودی این بنا است، در این مجموعه آرامگاهی قرار دارد. از دیگر مقبره های این مجموعه می توان به توغلو تکین (وفات 1376)، و مقبره تومان آغا یکی از همسران تیمور (وفات 1405) اشاره کرد. بسیاری از مقبره های دیگر این مجموعه بدون تاریخ یا فاقد نام اند و یا اطلاع دقیق در مورد هویت آنها به دست نیامده است.