خطرات تجاری شدن فضاهای عمومی از دیدگاه عباس کاظمی
عباس کاظمی، پژوهشگر و استاد جامعه‌شناسی در نشست ایران‌شهر گفت: تجاری شدن فضاهای عمومی خطرات بزرگی را برای جامعه شهری به همراه داشته و ذهنیت مالی را جایگزین گرفتاری‌های والا کرده است.
به گزارش وبسایت معمارینه به نقل از خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، عباس کاظمی، پژوهشگر و استاد جامعه‌شناسی در پانزدهمین نشست ایران‌شهر در خانه گفتمان شهر و معماری (خانه وارطان) با موضوع فضاهای عمومی شهری و ذهنیت پولی عنوان کرد: یکی از راه‌های فهم این مسئله که چرا ریشه گرفتاری تهرانی‌ها در پول، کار و مسکن خلاصه‌شده و ۶۰ درصد اهالی این شهر نگرانی و دغدغه مسکن و شغل دارند، توجه به ریشه‌های بروز تفکر مادی در زندگی ما در سیاست‌ها و برنامه‌های اتخاذشده است.
کاظمی با بیان اینکه در بسیاری از کشورها احساس شادی و خوشبختی معلول تمکن مالی نیست، ادامه داد: کشورهایی را سراغ داریم که از ما فقیرتر هستند ولی احساس شادی و خوشحالی بیشتری دارند.
وی بابیان اینکه ما با مفهومی به نام مال‌ومنال مواجه هستیم که باید به هر دو قسم این واژه پرداخته شود، گفت: درچند سال اخیر به‌تدریج مجتمع‌های تجاری معنا دهنده مناطق مختلف شهر تهران شده‌اند و مال جایگاه مهمی پیداکرده و جای شهر نشسته است. به‌طوری‌که برخی از محله‌ها را به نام مجتمع تجاری آن می‌شناسند و با آن تعریف و شناسایی می‌شود. در دهه ۹۰ مراکز خرید چندمنظوره‌ای ساخته شدند که علاوه بر مرکز خرید بودن محل تفریح و ورزش هم هستند و فضاهای تجاری در حال عمومی شدن هستند. امروز دیگر در شهر تهران فضای عمومی کم داریم و شهرداری نیز از این فرایند استقبال می‌کند.
این جامعه‌شناس تأکید کرد: امروز دیگر بسیاری از فضاهای عمومی با صرف پول گره‌خورده‌اند و طبقاتی از اجتماع نمی‌توانند از آن‌ها استفاده کنند و دیگر با فضاهای نه عمومی بلکه شبه عمومی مواجه هستیم.
وی به آسیب تجاری شدن فضاهای عمومی اشاره کرد و گفت: با تجاری شدن فضاهای عمومی این ذهنیت ایجاد می‌شود که باید برای حضور در یک فضای عمومی هزینه کرد و هر دو وجه عمومی شدن فضاهای تجاری و تجاری شدن فضاهای عمومی خطرناک هستند. به‌طوری‌که امروز در دل طبیعت نیز با ایجاد مراکز تجاری متنوع مواجه هستیم و گاه جای کافی برای پیاده‌روی و استفاده از طبیعت باقی نمی‌ماند و حتی در مساجد، دانشگاه‌ها و مدارس نیز مراکز تجاری ساخته می‌شوند.
کاظمی با تأکید بر اینکه وقتی از بار عمومی بودن فضاهای عمومی کاسته می‌شود سوددهی آن‌ها معیار کارآمدی خواهد بود، عنوان کرد: اتخاذ سیاست خودکفایی شهری در دهه ۶۰ که موجب ارزش اقتصادی پیدا کردن زمین و مطرح‌شدن بحث خریدوفروش گسترده ملک شد در این آسیب دخیل بوده است که هنوز نیز ادامه دارد و تورم ایجاد کرده است. تورمی که در ما این ساختار ذهنی را ایجاد می‌کند که باید آماده‌باشیم و سرمایه خود را افزایش دهیم و روحیه دلالی را در جامعه افزایش می‌دهد به‌گونه‌ای که می‌توان گفت دلالی هنر زندگی امروز شده است.
وی افزود: یکی از دلایل اصلی تجاری شدن فضاهای عمومی و عمومی شدن فضاهای تجاری به سیاست‌های دهه ۸۰ بازمی‌گردد که توسعه فضاهای تجاری از ساخت‌وساز مسکن نیز جلو زد و حتی درزمانی که فروش مسکن راکد بود ۱۰۸ درصد رشد کرد و شهرداری نیز الگوی مشخصی در این زمینه نداشت و به درآمدزایی مجتمع‌های تجاری توجه داشت و کم‌کم با افزایش فضاهای تجاری سبک زندگی مردم نیز تغییر کرد.
کاظمی بابیان اینکه فضاهای شهری می‌توانند تخیل را جهت‌دهی کنند و ذهنیت شهروندی را نیز شکل دهند، گفت: فضاهای شهری باید تخیل سیاسی و عاطفی ما را تقویت کنند ولی امروز فضاهای شهری ما این دو گونه تخیل را عقب می‌زنند و تخیل مالی را جلو می‌اندازند.
وی تأکید کرد: فضاهای شهری تهران ما را درگیر پول می‌کنند و ما را از مناسبات انسانی به‌سوی مناسبات عقلانی سوق می‌دهند.
این جامعه‌شناس بابیان اینکه توسعه فضاهای تجاری باید بر اساس یک برنامه‌ریزی اساسی باشد، به آسیب‌های تجاری شدن فضاهای عمومی شهرهای کشورمان اشاره کرد و گفت: متأسفانه امروز فضاهای عمومی ما بیشتر عقلانی و مادی شده‌اند و هنر و عواطف را توسعه نمی‌دهند. حتی کتابخانه ملی یک سیستم دولتی شده که هرکسی نمی‌تواند به آن وارد شود و بسیاری از فضاهای عمومی را سراغ داریم که برای بسیاری از افراد غیرقابل‌دسترس هستند.
وی ادامه داد: متأسفانه امروز در تهران دچار گرفتاری مالی و روزمره هستیم و دغدغه گرفتاری عمیق و عاطفی ما کم شده است؛ بنابراین نیازمند فضاهایی هستیم که در ما گرفتاری عاشقانه و عاطفی ایجاد کنند.
این نشست سه‌شنبه دوم شهریور در خانه گفتمان شهر و معماری (خانه‌ای از معماری وارطان) برگزار شد.
منبع: پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی
