شیوه رازی در معماری
معماری شیوه رازی را می‌توان مجموعه‌ای کامل از تمام معماری‌های گذشته ایران دانست. معماری این دوره با نغز کاری پارسی، شکوه و عظمت پارتی و ریزه کاری خراسانی همراه بود.در این زمان بود که ادبیات ایران نیز زنده گشت و فردوسی شاهنامه را برای ایرانیان به جا گذاشت که یکی از پر افتخارترین آثار ادبی ایران است.
معماری این شیوه مربوط به سده پنجم تا آغاز سده هفتم (سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) می‌باشد و دومین سبک معماری پس از اسلام در ایران می‌باشد.
معماری در این دوره مشخصات معماری گذشته را در کاربری‌های جدید به کار برد در این دوره با فراوانی‌های انواع معماری روبرو هستیم که در آنها از معماری‌های قبل از اسلام الگو گرفته شده و ساخته گردیده‌اند. درواقع با تشکیل حکومت سامانیان در شرق امپراطوری اعراب، اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی تشکیل شدحکومت نسبتا طولانی این دولت باعث گردیدتا نهضتی آغاز شود که به درستی از سوی بسیاری از محققین به عنوان تجدید حیات علمی و ادبی ایران دوره اسلامی نامگذاری شده‌است که در حدود چهار قرن که با دولت سامانیان آغاز و حضیض آن با دولت خوارزمشاهیان است.
می‌توان دستاورهای معماری این دوره رابه صورت زیر دانست:
پدید آمدن ساختمان با کارکردهای متفاوت همچون مدارس، آرامگاه ها و…
استفاده از طرح چها ایوانی در بناها
استفاده از تاقهای چهار بخش، کاربندی، تاق کلنبو و تاق چهار ترک
ساخت گنبد به روشهای مختلف همچون گنبد رک و گسسته ناری و ابداع گنبد دوپوسته و گنبد ترکین با تویزه
استفاده دوباره از مصالح مرغوب در بناها
به کاربردن آجر پیشبر به دو صورت لعاب دار و بی لعاب
ابداع شیوه معقلی که گره سازی با آجر و کاشی است
به کار بردن نگاره‌های آجری با خطوط شکسته و مستقیم
به کار بردن انواع گچ بری‌ها در بناها
دوره رازی را می‌توان رنسانسی برای ایران قدیم دانست که متاسفانه با حمله مغول به این کشور اکثر آثار این دوره به نا بود گردید و باز در ایران وقفه‌ای در امر هنر و معماری پیش آمد که این بار توسط اقوام وحشی تاتار به وقوع پیوست.
چند نمونه آثار شیوه رازی:
گنبد قابوس، مسجد جامع اصفهان (آغاز طرح چهارایوانی)؛ مسجد جامع زواره؛ مسجد جامع اردستان (افزوده ها)؛ گنبد سرخ مراغه؛ رباط شرف؛ برج های خرقان و مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا با این شیوه بنا شده اند.در شیوه رازی ساخت تاق و گنبد بسیار پیشرفت کرد.
گنبد در شیوه رازی:
گنبد ترکیب شگفتی از عناصر هندسی است.برای اجرای این نوع پوشش دایره شکل بروی یک ته رنگ مربع از روشهای گوناگونی استفاده می شد که می توان به سکنج و ترکین اشاره کرد(در معماری بیزانس به این نوع گوشه سازی طاسچه گفته می شد)که با اجزای خود تکامل یافته به حد انتهای خود که انتهای گنبد بود می رسیدند.
معماران ایرانی در نهایت چیره دستی و قدرت تخیل فراوان مطابق روحیات و احساسات خود و جامعه آن روزگار انواع گنبد را از لحاظ فرم،ابعاد،مصالح و…به دنیای ما هدیه کردند.
گنبد یکی از عناصر مهم در معماری ایران است و یکی از بخشهای نا گسستنی از آن است دلایل استفاده از گنبد در معماری این بود که ایرانیان اصولا از ساختمان با ستونهای زیاد خوششان نمی امد و برای اینکه یک فضای مسقف بزرگ بدون ستون ایجاد کنند از شیوه نیارشی گنبد استفاده می کردند
