شیوه خراسانی در معماری

شیوه خراسانی در معماری

در سه قرن نخستین حکومت اسلامی در ایران (حدود قرن 1 تا 4 هجری قمری)، مساجد به شیوه‌ای بسیار ساده و به پیروی از معماری ساسانی ساخته می شدند. زادگاه اولین نمونه‌ های معماری اسلامی ایرانی را خراسان می دانند، به همین سبب است که سبک معماری بناهای این دوران مانند امویان، عباسیان، طاهریان و … را «خراسانی» نامیده می شود.

در این شیوه که نقشه عمومی بناهای آن از مساجد صدر اسلام اقتباس شده ، مساجد به صورت شبستانی یا چهل ستونی ساخته شده‌اند. این رقم ، تنها به معنای حضور ستون‌های متعددی است که گرداگرد حیاط مرکزی قرار می گیرند و شبستان‌ها یا رواق‌ها را می سازند.

قوس‌های به کار رفته در شیوه خراسانی، به صورت بیضی و تخم مرغی است که از نمونه‌های پیشین آن ، می توان کاخ‌های ساسانی فیروزآباد و طاق کسری اشاره کرد .اولین نمونه های هنر و معماری اسلامی ایران در منطقه خراسان شکل گرفت .
(قرن اول هجری و از ابتدای پذیرش دین مبین اسلام از سوی ایرانیان  )

نظر به منطقه ای بودن در شیوه معماری خراسانی ، می توان آنرا از قرن اول تا چهارم هجری یعنی زمان آل بویه و دیلمیان ادامه داشته است . گروهی آنرا ادامه شیوه پارتی دانسته و در مورد مساجد ، به نام سبک شبستانی می شناسند .

مساجد اولیه اسلام در خراسان با الهام از مسجد اانبی در یک فضای چهار گوش ، با شبستانی درجهت قبله به وجود آمده است و سقف تنها شبستان آنها نیز برای ایجاد سایه بان و بعدها جلوگیری از آب باران با مصالح ساده پوشیده شده است .

ویژگی معماری

1-    پلان مستطیل شکل

2-    فضای شبستانی یا چهل ستونی

3-    ساده و بی پیرایه (فاقد تزئینات)

4-    مصالح اولیه خشت خام و آجر

5-    فاقد پوشش و تزئینات یا گاهاً پوشش کاهگل

6-    استفاده از تک منار منفک با مقطع دایره‌ای در شمال بنا

7-    قوس‌های بیضی، تخم‌مرغی، ناری

8-    در سبک خراسانی پلان و نقشه مساجد عربی و ساختمان بنا ایرانی است.

9-     مردم واری بناها

10-    دور شدن از تزیینات چه در داخل و چه در خارج

11-    اندک تزیینات موجود هم ادامه ساسانی است اما بسیار کم رنگ‌تر

12-    استفاده از گنبد ( به خاطر ارتفاع زیاد کم تر مصرف می شده است )

13-    بوم آورد بودن مصالح

مهمترین بناهایی که در حال حاضر در این سبک در دسترس هستند به شرح زیر می باشند :

1- مسجد جامع فهرج
2- مسجد تاریخانه دامغان ( تاری در زبان ترکی به معنی خدا است (
3- اصل مسجد جامع اصفهان . ( مسجد اولیه(
4- مسجد جامع ابرقو .
5- مسجد جامع نائین .
6- مسجد جامع میبد .
7- اصل مسجد جامع اردستان .
8- اصل مسجد جامع نیریز .